17 Αυγ Αγρίλης 3 Αυγούστου 2018 – Λογοτεχνική βραδιά

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΒΡΑΔΙΑ

«Τριφυλιακός τύπος -εφημερίδες και περιοδικά- εφαλτήριο ανάπτυξης της τριφυλιακής λογοτεχνίας»

Αυτή μας η παρουσίαση, αποτελεί μια προσπάθεια καταγραφής των εντύπων (περιοδικών και εφημερίδων) -ενταγμένη βέβαια στο χωροχρονικό πλαίσιο της σημερινής εκδήλωσης- που όμως δεν ολοκληρώνει τις σχετικές αναφορές με τον έντυπο (ημερήσιο και περιοδικό) τύπο, όπως και τις αντίστοιχες δημοσιεύσεις σ΄ αυτόν.

Οι στήλες των εφημερίδων αλλά και των περιοδικών, που «φιλοξένησαν» τα πνευματικά δημιουργήματα ενός μεγάλου μέρους του έργου των ανθρώπων του πνεύματος, αλλά και της έκθεσης των κοινωνικών προβληματισμών, όπως και της καθημερινότητας των ανθρώπων της εποχής, διαγράφονται στη συνέχεια συνοπτικά, πέραν της δυσκολίας ανεύρεσής τους ή ακόμα και της έλλειψης αρχειακού υλικού.

Θα αναφερθούμε σε εκδόσεις, οι οποίες αποτέλεσαν εκείνο το χώρο που «χάραξαν» τις βαθιές πνευματικές τους ανησυχίες ποιητές και πεζογράφοι, και, που υπό μία έννοια πρόβαλαν εκτεταμένα θα λέγαμε το έργο τους. Αρκετοί, θα αναφερθούν εδώ σήμερα, αλλά και επιπλέον έχει γίνει λόγος γι΄ αυτούς σε περασμένες εκδηλώσεις. Η δική μας αναφορά σε ορισμένα ονόματα είναι εντελώς ενδεικτική -αφού σε αυτούς αναφέρονται άλλοι ομιλητές- μια και στην περίπτωσή μας, ενδιαφέρει -όπως σημειώθηκε παραπάνω- ο έντυπος τύπος.

* * *

Λίγο πριν την αυγή του 20ου αιώνα, αρχίζει δειλά η παρουσία κάποιας πνευματικής κίνησης, απόρροια και μιας περιοδικής ευημερίας που επικράτησε σε ορισμένα χρονικά διαστήματα, αλλά και ενός προβληματισμού μιας ομάδας ανθρώπων με γενικότερες ανησυχίες.

Από τα μέσα του 19^ου αιώνα και μετέπειτα, είχε παρατηρηθεί η δημιουργία διάφορων συλλόγων ή λεσχών με πολιτιστικά χαρακτηριστικά στις μεγαλύτερες πόλεις του Νομού Μεσσηνίας.¹ Σ΄ αυτή την κατεύθυνση, πραγματοποιείται στο τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα από μια μικρή ομάδα ανθρώπων του πνεύματος και κάποιους εμπόρους η ίδρυση λέσχης, κάνοντας έτσι μ΄ αυτό τον τρόπο αισθητή την παρουσία τους με την έκδοση εφημερίδων.²

Οι Εφημερίδες

Ο τύπος της Επαρχίας -με ορόσημο τη χρονιά του 1864- καθώς βαδίζουμε χρονικά στα 1900 πολλαπλασιάζει τις εκδόσεις του με την εμφάνιση περισσότερων εφημερίδων. Μια σειρά από πόλεις, προστίθενται στον περιοδικό τύπο της Πελοποννήσου.³ Βέβαια, οι παραθέσεις για αυτές (τις εφημερίδες) δημιουργούν προβληματισμό, όπως και οι αντίστοιχες χρονολογίες της κυκλοφορίας τους. Αυτό συμβαίνει διότι, ενώ το 1864 εμφανίζεται ως ημερομηνία έναρξης του επαρχιακού τύπου, παρουσιάζονται εκδόσεις εφημερίδων σε προγενέστερες ημερομηνίες, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Έτσι, στα 1857, ο Δαμιανός Δημητριάδης εξέδωσε την εφημερίδα «Μεσσηνία» στην Καλαμάτα, ενώ στη συνέχεια ο ίδιος εξέδωσε στα 1881-1882 την εφημερίδα «Κυπαρισσία».⁴ Η «Κυπαρισσία» καταγράφεται ως εφημερίς πολιτική και των ειδήσεων,⁵ και μία διαφορετική πηγή, θέλει την έκδοσή της ένα χρόνο νωρίτερα.⁶ Επιπροσθέτως, στα 1857, εκδίδεται στην Καλαμάτα η εφημερίδα «Αρκαδιά».⁷

Τη χρονιά του 1872 η έκδοση της εφημερίδας «Τριφυλία»⁸ «παίρνει σάρκα και οστά» στην πόλη της Κυπαρισσίας με υπεύθυνους εκδότες τους αδερφούς Παπαγιαννόπουλους.⁹

Η συνέχεια θα είναι επίσης δημιουργική, διότι πλην της εφημερίδας «Κυπαρισσία» (1880 στην Κυπαρισσία),¹⁰ όπως προαναφέραμε, αντίστοιχα στα Φιλιατρά καταγράφονται αρχικά στα 1891 η εφημερίδα «Η Ηχώ της Εράνης», με το λόγιο γιατρό Βρασίδα Δημάκο, και στα 1893 ως το 1914 «Η Πρόοδος», με εκδότες τους Αντώνη Μιχαλακέα και Σπύρο Νικολόπουλο.¹¹ Με έτος ιδρύσεως το 1895 (πρωτοεκδόθηκε πιθανά στα Φιλιατρά) η εφημερίδα «Τριφυλία», ενώ στην Κυπαρισσία το 1902 σημειώνονται η κυκλοφορία της «Κυψέλης»¹² και αντίστοιχα στα Φιλιατρά η κυκλοφορία της εφημερίδας «Καθρέπτης» από το Χρήστο Χρηστόπουλο (Παπαγιαννάκαρο).¹³ Στα 1906, κυκλοφορεί η «Ημέρα», από τους Ανδρέα Λαμπρόπουλο και Δήμο Μανωλόπουλο επίσης στην Κυπαρισσία.¹⁴

Στο χώρο του έντυπου τύπου κι όχι μόνο, δραστηριοποιήθηκε ο Κυπαρίσσιος Αντώνης Ρωμανός, άνθρωπος με σπουδαίες και πολλές ικανότητες, που τον Αύγουστο του 1909 «πρωτοστατεί» στην κυκλοφορία της εφημερίδας «Τριφυλία».¹⁵ Ο συνέταιρος του Α. Ρωμανού, Μήτσος Χαϊδεμένος, μετέπειτα εξέδωσε την εφημερίδα «Κυψέλη»,¹⁶ που αναφέρθηκε παραπάνω.

Το 1921, μια νέα εβδομαδιαία κοινωνική και φιλολογική εφημερίδα αποτελεί τη φωνή της πόλης. Είναι «Η Φωνή της Κυπαρισσίας», με διευθυντή τον Γιάγκο Γ. Βεργόπουλο.

Ακόμα μια έκδοση εφημερίδας, η «Παντριφυλιακή Αναγέννησις» θα παρατηρηθεί με υπεύθυνο εκδότη το Χρήστο Κωνσταντινίδη, διευθυντή τον Τάσο Ρηγόπουλο και αρχισυντάκτη τον Κώστα Μπακόπουλο,¹⁷ και η οποία καταγράφεται στην Κυπαρισσία τη χρονική περίοδο 1933-1934.¹⁸

Τη χρονική περίοδο 1933-1939 κυκλοφόρησε -με δημιουργούς τους Σιδηροκαστρίτες αδερφούς Χρήστο και Παναγιώτη Κωνσταντινίδη- η εφημερίδα «Αγών της Τριφυλίας». Στο τυπογραφείο της εφημερίδας εργάστηκε αρχικά ο Τάκης Παπακυριακόπουλος από το γειτονικό μας Άγιο-Ηλία της Επαρχίας Ολυμπίας (στη συνέχεια θα αποχωρήσει λόγω της πολιτικής κατάστασης), οπότε και θα αναλάβει ο Πέτρος Γεώργας (Καλτσάς). Υπεύθυνος ύλης ήταν ο Κώστας Κατσαρός, πιεστής εκτυπωτής ο Τάκης Σταματόπουλος και βοηθός ο Κώστας Σταματόπουλος.¹⁹

Η εφημερίδα αρχικά εξεδόθη με το όνομα «Αγών», μετά όμως το 59^ο φύλλο θα ονομάζεται «Αγών της Τριφυλίας», με διευθυντή τον Αριστείδη Σταθόπουλο και προϊστάμενο τυπογραφείου τον Τάκη Παπακυριακόπουλο.²⁰ Στη Βιβλιοθήκη της Βουλής η εφημερίδα καταγράφεται ως «Αγών, Εβδομαδιαία ανεξάρτητος εφημερίς έν Κυπαρισσία», την περίοδο Μαρτίου 1934 – Αυγούστου 1935, ενώ αναφέρεται πως συνεχίζεται η έκδοσή της τώρα με τον τίτλο «Αγών τής Τριφυλίας», περίοδος Αυγούστου 1935-Οκτωβρίου 1940.²¹ Το καλοκαίρι του 1943 ο Τάκης Παπακυριακόπουλος οργανωμένος στο Ε.Α.Μ. μαζί με το Μιχάλη Κατσαρό (το γνωστό μας ποιητή) θα πάρουν το τυπογραφείο της εφημερίδας, πηγαίνοντάς το σε άλλο ελεύθερο χώρο όπου απ΄ εκεί τύπωναν προκηρύξεις, γεγονός που σημειώνει ο ίδιος ο Μ. Κατσαρός.²²

Μετά την περίοδο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, στα 1945, θα εκδοθεί στα Φιλιατρά η εφημερίδα «Εθνική Ιδέα» από τον Ευθύμιο Μιχαλόπουλο, με παντριφυλιακό χαρακτήρα, και στα 1948 τα «Τριφυλιακά Νέα» από τους Γ.Κ. Οικονομάκο και τους Αφούς Κ. Σύλλα.²³ Στα 1952 εκδίδεται η «Καμπάνα της Τριφυλίας» στα Φιλιατρά,²⁴ και στα τέλη της δεκαετίας του ΄50 θα εκδοθεί στην Κυπαρισσία η εφημερίδα «Τριφυλιακό Βήμα» (καταγράφεται την περίοδο 1957-1963),²⁵ με διευθυντή το Γιάννη Παπαγεωργίου. Η εν λόγω εφημερίδα, πρωτοστάτησε στην επανίδρυση του Νομού Τριφυλίας μέσα από μεγάλη και σπουδαία αρθρογραφία της εποχής.

Ο Νομός Τριφυλίας (με την ενσωμάτωση της Επαρχίας Ολυμπίας) και με πρωτεύουσα την Κυπαρισσία-Αρκαδιά διατηρήθηκε για δέκα περίπου χρόνια (1899-1909), οπότε και αποφασίστηκε η κατάργησή του από την ελληνική πολιτεία, ένα γεγονός που θα αποβεί σε βάρος της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής και των κατοίκων της. Ήταν η δεύτερη φορά που η πόλη της Αρκαδιάς θα υποστεί τέτοια αντιμετώπιση, καθώς είχε προηγηθεί η πρώτη φορά στα 1833 -που και τότε ενώ ήταν πρωτεύουσα του Ν. Μεσσηνίας- η ελληνική πολιτεία αποφάσισε τη μεταφορά της Μητρόπολης του Νομού στην Καλαμάτα, λόγω της γνωστής Μεσσηνιακής εξέγερσης υπό τον Καπετάνιο του 1821 Γ. Γκρίτζαλη.

Το 1981 θα εκδοθεί η εφημερίδα «Φωνή της Μεσσηνίας», αρχικά στις 05/04/1981 στην Αθήνα με εκδότη-διευθυντή τον Αυλωνίτη Θανάση Τσαμούλη (ανιψιό του Γ. Παπαγεωργίου) και αργότερα το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς στην Κυπαρισσία. Από τη χρονιά του 1996, η εφημερίδα συνεχίζει την κυκλοφορία της στην Καλαμάτα έως τις μέρες μας. Το 1982 θα κυκλοφορήσει επίσης στην Κυπαρισσία η εφημερίδα «Κυπαρισσία», με εκδότη το Γιάννη Μποζίκα και αρχισυντάκτη το Γιάννη Ασημακόπουλο.

Το 1987 κυκλοφορεί στην Κυπαρισσία η εφημερίδα «Δημοτικός Αγώνας» με εκδότη τον Αναστάσιο Κουκάκη.²⁶

Τα Περιοδικά

Στο χώρο των περιοδικών, παρατηρήθηκαν αρχικά στα 1930 «Ο Μαθητικός Κόσμος Φιλιατρών», που «πρωταγωνιστούν οι μαθητές της εποχής και στα 1948 το περιοδικό «Λουλούδια» πάλι με πρωταγωνιστές τους μαθητές υπό την καθοδήγηση του Καθηγητή τους Γρηγορίου Κανελόπουλου. Τέλος από το 1956 ξεκινά για την πόλη των Φιλιατρών η μεγάλη «εξόρμηση» του περιοδικού «Φιλιατρά», δημιουργία των αποδήμων Φιλιατρινών με πρώτο διευθυντή τον Παναγιώτη Παπαχριστόπουλο (Εράνα).²⁷

Στους Γαργαλιάνους, στη χρονική περίοδο του Μεσοπολέμου, «πραγματοποιεί» την εμφάνισή του το περιοδικό «Τριφυλιακά Χρονικά». Μάλιστα στον υπότιτλό του, αναγράφεται Δεκαπενθήμερος κοινωνικοπολιτική και φιλολογική επιθεώρησις δημιουργικής πρωτοπορείας. Τρία σπουδαία πρόσωπα έχουν αναλάβει τις τύχες της εν λόγω περιοδικής έκδοσης. Ο Γαργαλιανιώτης Παναγιώτης Αλεξόπουλος (λογοτεχνικό ψευδώνυμο Πέτρος Ολύμπιος), ο Φιλιατρινός Παναγιώτης Παπαχριστόπουλος (λογοτεχνικό ψευδώνυμο Παναγιώτης Εράνας) και ο καταγόμενος από το Πυργάκι Τριφυλίας Γεώργιος Δ. Καλογερόπουλος (λογοτεχνικό ψευδώνυμο Θέμης Τριφύλιος). Προηγουμένως, στους Γαργαλιάνους, στα 1907, πρωτοπόρος ο Νίκος Λαμπρόπουλος, εξέδωσε το «Τριφυλιακό Ημερολόγιο», ένα περιοδικό που η έκδοσή του διήρκησε δύο χρόνια.²⁸

Στην Κυπαρισσία, ο Σύλλογος των εν Αθήναις Κυπαρισσίων «Η Αρκαδιά», με αφετηρία τη χρονιά του 1975, δημιουργεί το παντριφυλιακό βραβευμένο περιοδικό «Τριφυλιακή Εστία», που συνεχίζει ίσαμε τα σήμερα.

Στα εν λόγω περιοδικά, εκτός από τους ιδρυτές-εκδότες τους, δημοσιεύουν και άλλοι πέραν της γεωγραφικής επικράτειας του Νομού. Κείμενα θεολογικά, λογοτεχνικά, λαογραφικά και ιστορικά, κριτικές απόψεις και προβληματισμοί «παρελάζουν» μέσα από τις σελίδες τους. Κατά καιρούς, σε διάφορες εκδηλώσεις -όπως η σημερινή- γίνεται αναφορά και πολλές φορές παρουσίασή τους. Ενδεικτικά και μόνον, σημειώνουμε ότι π.χ. στα «Τριφυλιακά Χρονικά» δημοσιεύονται μεταξύ άλλων κείμενα των Κυπαρίσσιων Άριστου Σταθόπουλου, Στασινού Πετρόπουλου, του Σιδηροκαστρίτη Δημητρίου Γεωργακά, των Φιλιατρινών Θεόδωρου Μαυροειδή και Σταύρου Κοκκινέα. Μάλιστα, η έκδοση των «Τριφυλιακών Χρονικών», θα καλύψει και το σταφιδικό συνέδριο του 1934, δημοσιεύοντας αντίστοιχα τα πρακτικά του συνεδρίου.

Στο περιοδικό «Φιλιατρά», αρθρογραφούν μέσα απ΄ τις σελίδες του μια πλειάδα δημιουργών, μεταξύ αυτών ενδεικτικά οι Χρήστος Πλακονούρης, Κώστας Κόλλιας-Ερανιώτης, Σταύρος Κοκκινέας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο Τίτος Αινείας), Γρηγόριος Κανελόπουλος, Παναγιώτης Παπαχριστόπουλος και πολλοί άλλοι.

Στο περιοδικό «Τριφυλιακή Εστία», δημοσιεύουν οι Δημοσθένης Ζαδές, Διονύσης Πιτταράς, Κώστας και Μιχάλης Κατσαρός, Παναγιώτης Αντωνόπουλος, Στάθης Κακούτης, Στάθης Παρασκευόπουλος, Χρήστος Πλακονούρης, Κώστας Κόλλιας-Ερανιώτης, Παναγιώτης Αλεξόπουλος, Γεώργιος Καλογερόπουλος, Σοφία Φίλντιση, Παναγιώτης Παπαδόπουλος-Μελτέμης, Δημήτρης Παναγόπουλος, Δημήτρης Μαγριπλής, Νίκος Δημογκότσης, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης και άλλοι. Στις επιτυχημένες εκδηλώσεις του εν λόγω περιοδικού σε Κυπαρισσία και Αθήνα, συγκαταλέγονται εκείνες για τους πολύ μεγάλους Νεοέλληνες πνευματικούς δημιουργούς: Δημήτρη Φωτιάδη, Φώτη Κόντογλου, Μιχάλη Κατσαρό και Γιάννη Ρίτσο.

Ανεξάρτητα κάθε εποχής -και πέραν των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω- τα περιοδικά, καθώς κι οι εφημερίδες, είναι ο χώρος εκείνος που προσφέρεται σαν το «βήμα» ώστε να προβάλουν τις πνευματικές τους ανησυχίες και οι νέοι άνθρωποι που θα ΄θελαν να καταπιαστούν με τη δημιουργική γραφή. Πολλοί μάλιστα από τους προαναφερθέντες, είχαν δημοσιεύσει πολλά απ΄ τα κείμενά τους σε νεαρή τότε ηλικία και ορισμένοι δε απ΄ αυτούς «δόξασαν» την Ελλάδα στο εξωτερικό.

Να σημειώσουμε, λ.χ. την παρουσία του Σιδηροκαστρίτη Δημητρίου Γεωργακά μέσα από τις στήλες των «Τριφυλιακών Χρονικών», καθώς ο τότε νεαρός φοιτητής, στη συνέχεια θα διαπρέψει για να γίνει ένας παγκοσμίου φήμης Γλωσσολόγος επιστήμονας, με πλουσιότατη ερευνητική επιστημονική εργασία στη χώρα μας και στο εξωτερικό, συμμαθητής των Κριαρά, Καψωμένου, Κακριδή, και συνάμα όλοι τους μαθητές του πολύ μεγάλου Δασκάλου Χατζηδάκη, με μεγάλες πνευματικές περγαμηνές.

Τελειώνοντας, αξίζει θα λέγαμε να αναφερθεί, μία διαφορετική καταγραφή, η οποία δεν αναφέρεται σε δημοσιεύσεις πνευματικών ανθρώπων ή σε προβληματισμούς μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας, αλλά «περικλείει» όμως κι αυτή με διαφορετικό τρόπο βέβαια, την ιστορική παράδοση αυτού εδώ του χώρου φυσικά και των εκάστοτε κατοίκων του στο διάβα της ιστορίας.

Σε ιστορικό χάρτη των Βενετών -ο οποίος ευρίσκεται στο πολεμικό αρχείο της Αυστρίας- εμφανίζεται καταγεγραμμένη η σημερινή τοποθεσία Παναγία στον Αγρίλι, σημειωμένη στο χάρτη του Ριβιέρα/Ραμένα όπως αυτός αποκαλείται, στο Τεριτόριο της Αρκαδιάς (στο διοικητικό διαμέρισμα της Κυπαρισσίας δηλαδή, τη χρονική περίοδο του 1700, τριακόσια και πλέον χρόνια πριν από σήμερα.

Και αναφέρεται λοιπόν, προφανώς σ΄ αυτή τη γεωγραφική θέση που φιλοξενεί εδώ εμάς σήμερα, αλλά και όσους πέρασαν εδώ πριν από εμάς και βεβαίως όσους θα έρθουν στη συνέχεια των χρόνων, σε τούτη τη γωνιά της πατρίδας μας. Στη γωνιά, που -σύμφωνα με τη γραφή του Χαράλαμπου Φουρναράκη- μας «μεταφέρει» στην περιπέτεια της ρομαντικής αγάπης του ιππότη Αγκρίλ Πω και της Μαρίας Καλούδη στην περίοδο της Φραγκοκρατίας, αλλά και παράλληλα προσδιορίζεται από την «Αγριλιώτισσα» της, Παναγία, την προστάτιδα μάνα των ανθρώπων.

Τέλης Γκιουλής